De kunst van zitexpertise bij rolstoelgebruikers

“Daar hebben ze volkomen gelijk in”, aldus Jurgen Leduc, expert mobiliteitshulpmiddelen bij VIGO. “Het belang van zitanalyse kan nauwelijks overschat worden. Alleen is de zithouding an sich niet zaligmakend. De kunst van zitexpertise zit hem in het evenwicht te vinden tussen de optimale zithouding en de functionele vereisten van de rolstoelgebruiker.”

Het belang van een optimale zithouding

Jurgen Leduc: “Bij mensen met een beperking die dagelijks gedurende langere tijd stilzitten in hun rolstoel, is het analyseren van de zithouding enorm belangrijk. Is de zithouding niet optimaal, dan kan dit op korte of lange termijn leiden tot gezondheidsklachten zoals decubitus of structurele deformaties van de wervelkolom of het bekken. Door meteen op zoek te gaan naar de optimale zithouding kan je die gezondheidsklachten preventief vermijden”.

“Een optimale zithouding leidt ook tot minder energieverbruik en meer comfort. Rolstoelgebruikers in een juiste zithouding verspillen minder energie door hun lichaam in de juiste houding te houden. De energiewinst die ze daar boeken, kunnen ze dan weer investeren in hun dagdagelijkse activiteiten wat een positieve impact heeft op hun mentaal welzijn en de sociale interactie met hun omgeving.”

“Ten derde kan een optimale zithouding eventuele klachten ook verhelpen. Neem nu decubitus als voorbeeld. Als iemand last heeft van drukwonden, dan kunnen we aan de hand van een drukverdelingsmat met sensoren in kaart brengen waar de drukzones zich bevinden. Eens we weten wat de oorzaak daarvan is, kunnen we die persoon opnieuw laten plaatsnemen op de drukverdelingsmat om na te gaan of de druk nu beter verdeeld wordt over het volledige zitvlak. Dergelijke evidence-based manier van werken in combinatie met onze ervaring helpt ons om de optimale zithouding te bepalen.”

Elke rolstoelgebruiker is anders

Een optimale zithouding bepalen is geen standaardproces, maar verschilt van individu tot individu. “Elke rolstoelgebruiker heeft een andere achtergrond. Daarom laat ik de rolstoelgebruiker altijd eerst zelf aan het woord en stel ik telkens twee open vragen: Waarom ben je hier vandaag en wat verwacht je van ons? De achterliggende reden is simpel. Vooraleer we kunnen nagaan hoe we iemands zithouding kunnen optimaliseren, moeten we zoveel mogelijk te weten komen over die persoon.”

“Welke beperkingen heb je als persoon? Om welke pathologie gaat het hier? Heb je bepaalde klachten of pijn? Is er een verhoogde kans op decubitus of drukwonden? Wat vind je belangrijk om in het dagelijkse leven te kunnen doen? Hoe voel je je mentaal? Enzoverder. Om zoveel mogelijk te weten te komen gaan we ook heel vaak in gesprek met de behandelende arts en therapeut. Hoe meer achtergrondinformatie we over iemand hebben, hoe beter we de rolstoel en de optimale zithouding voor die specifieke persoon daarop kunnen afstemmen.”

Op zoek naar de ideale zithouding

“Eens je voldoende informatie hebt over iemand kan je bepaalde aanpassingen doorvoeren aan de rolstoel om de zithouding te verbeteren. Belangrijk daarbij is het besef dat een is geen kant-en-klaar hulpmiddel is dat je zomaar kan gebruiken. De rolstoel moet aangepast worden aan de gebruiker en daarvoor heb je experten nodig die hier specifiek voor opgeleid zijn en over de nodige ervaring beschikken.”

“Het aantal mogelijk aanpassingen dat je kan doorvoeren is zeer groot. Dat kan gaan het aanpassen van een zitkussen, het type rugondersteuning, de hoek van de rugondersteuning, de diepte van de zitting, het type voetsteunen, de armsteunen, de eventuele hoofdsteun, enzovoort. Eens de aanpassingen zijn doorgevoerd, volgt een testperiode van een paar dagen voor de rolstoelgebruiker. Indien nodig volgen er aanpassingen.”

Optimale zithouding verzoenen met functionaliteit

“De optimale zithouding bepalen is niet het moeilijkste deel van het proces. De kunst van zitexpertise bestaat erin om een compromis te vinden tussen de optimale zithouding en de functionele vereisten van de rolstoelgebruiker. Pas als je dat evenwicht vindt, dan geef je de levenskwaliteit van rolstoelgebruikers echt een enorme boost.”

“Een simpel voorbeeld. Onlangs kwam er een rolstoelpatiënt bij mij langs die zeer groot was van gestalte. Door zijn lange benen moest ik de zitting van de rolstoel hoger plaatsen om ervoor te zorgen dat zijn voetsteunen ver genoeg van de grond verwijderd waren en de optimale zithouding behouden bleef. Gevolg: Die man kon met zijn rolstoel niet onder een tafel schuiven. Dat had een enorme impact op hem, want zo kon hij bijvoorbeeld niet langer op restaurant gaan. Daarom hebben we een compromis gezocht tussen zijn zithouding en zijn nood om wel aan een tafel te kunnen aanschuiven door zijn voetsteunen toch iets lager te zetten dan ideaal was.”

“Om maar te zeggen: het optimaliseren van de zithouding is nauw verbonden met wat een rolstoelgebruiker in het dagelijkse leven wil realiseren. Als je op het einde ziet wat een juiste zithouding voor die mensen kan betekenen, dan is de zoektocht naar dat juiste evenwicht tussen zithouding en functionaliteit de moeite meer dan waard”, besluit Jurgen Leduc.

¹Engström Bengt. Ergonomic Seating : A True Challenge : Seating and Mobility for the Physically Challenged : Risks and Possibilities When Using Wheelchairs. Place of publication not identified: Posturalis Books; 2002.

²Staarink H.A.M. & F.A.C. van Haaster. Het Zitboek: zithoudingsproblemen in rolstoelen. Utrecht: de Tijdstroom. 1995.

³Breukelen, K. van: De ergonomische rolstoelzitting. Een betere zithouding, stabiliteit, drukverdeling en aandrijving in handbewogen rolstoelen. Ned. Tijdschrift voor ergotherapie 5: 165-171,2001